Soyqırım cinayətinin anlayışı və tarixi inkişafı

                                                                                     Şəhriyar YUSIFLI

İstanbul Universiteti Hüquq Fakültəsi

                                                                      Magistratura bölməsinin tələbəsi

                                                            shahriyar_1990@hotmail.com

Soyqırım Cinayətinin anlayışı və tarixi təşəkkülü

XÜLASƏ

          Bu məqalədə soyqırım cinayətinin anlayışı, onun tarixi təşəkkülü və soyqırım cinayətlərinin qarşısının alınması üçün görülən tədbirlərən bəhs edilməyə çalışılmışdır.

            Açar sözlər: soyqırım, soyqırım cinayəti, insanlıq əleyhinə yönəlmiş cinayətlər

Plan

1.     Soyqırım anlayışı

2.     Soyqırım cinayətinin inkişaf tarixi

2.1.         Soyqırım cinayətinin Soyqırımın qarşınının alınması və cəzalandırılması dair Konvensiyanının qəbuluna qədərki zaman dövrü

2.2.         Soqyırım cinayətinin qarşısının alınması və cəzalandırılması Konvensıyası və sonrakı zaman dövrü

3.     Soyqırım Cinayətlərinin araşdırılması üçün qurulan məhkəmələr

3.1.         Keçmiş Yugoslaviya Məhkəməsi    

3.2.         Ruanda Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi

3.3.         Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi

Qısaltmalar

ABŞ                                                       Amerika Birləşmiş Ştatları

a.k.ə                                                                adı keçən əsər

BMT                                                               Birləşmiş Millətlər Təşkilatı

C                                                                     Cild

m.                                                                    maddə

N.S                                                                  Nəşr Sayısı

s.                                                                     səhifə

SSRİ                                                               Sovet Sosyalist Respublikası

                                                                        İttifaqı

TBB                                                                Türkiyə Barolar Birliyi

TC                                                                   Türkiyə Cumhuriyyəti

            1.Soyqırım anlayışı

            Soyqırım cinayətinin tarixi inkişafını nəzərdən keçirməzdən əvvəl soyıqırmın nə olduğu barədə məlumat vermək daha doğru olardır deyə düşünürəm. Soyqırım cinayəti beynəlxalq hüquqi müstəvidə insan hüquqlarının ən ağır şəkildə pozulmasıdır və ən mühüm cinayətlərdən biridir[1]. Soqyırım irqə, dinə, siyasi görüşə və ya etnik əsaslara dayanaraq bir qrupun bilərək və ya istəyərək, əvəlcədən planlaşdırılmış bir şəkildə ortadan qaldırılmasıdır. Soyqırım bir qrupun və ya o qrupun mənsublarının qəsdli şəkildə yox edilməsi və ya məhv edilməsidir. Nəticədə insanlar özlərinin ruhən bağlı olduqları dəyərlərindən ayrılır. Bu aspektlərdən dolayı soyqırım beynəlxalq cənayətlər baxımından beynəlxalq müstəvidə ən ağır cinayət kimi dəyərləndirilir.

            XX əsrin başlanğıcına kimi soyqırım cinayəti “İnsanlığa qarşı cinayətlər”in alt bölümündə dəyərləndirilməktəydi. Beynəlxalq müstəvidə ilk dəfə hüquq doktrinasında Rafael Lemkin tərəfindən Yunanca (genos) - aile, irq, qəbilə və Latınca (cide) - qətletmək sözlərinin bir araya gətirilməsi ilə istifadə edilməyə başlamışdır[2]’[3]. Lemkinə görə soyqırım, bir toplumun üzvlərini öldürərək məhv etməkdən əlavə olaraq müəyyən bir plana əsaslanaraq müxtəlif aspektlərdən hədəf alınan insanlarının təməldən yox edilməsidir[4]. Soyqrım anlayışının formalaşmasına və müəyyən bir məna kəsb etməsinə imkan verən hadisə Adolf Hitler tərəfindən Yəhudilərin bir irq olaraq  pis və zərərəli olduqları inancının təşəkkül tapmasının məqsəd görən və bunun nəticəsində də onların tamamilə məhv edilməsinə istiqamətlənmiş bir siyasi gedişdir[5].  Lemkin Nazilərin etmiş olduğu qətliamlara Polşa Yahudisi olaraq şahid olmuş və soyqırım anlayışını ortaya çıxarmışdır. Lemkin bu fikirlərini 1944-ci ildə çap olunan kitabında Alman işğalı altında olan Yəhudilərə və Çingənələrə qarşı edilən Nazi uygulamlarının ətraflı bir şəkildə araşdırımış, tədqiq etmiş və öz analizlərini soyqırım başlığı adı altında bir araya gətirmişdir[6].

            Soyqırım ifadəsi İkinci Dünya Müharibəsi bitdikdən sonra Nürnberq araşdırmalarında istifadə olunmağa başlanmışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, Nürnberq nizamnaməsində soyqırım açıq şəkildə bir cinayət kimi göstərilməmişdir[7].

            2. Soyqırım cinayətinin inkişaf tarixi

            Soyqırımın tarixi baxımından bir çox fikirlər irəli sürmək mümkündur. Bu baxımdan biz burada soyqırımı iki aspektdən tədqiq etməyin daha məqsədə uyğun olduğunu hesab etməkədyik. Bunları aşağıdaki şəkildə göstərə bilərik

a.     Soyqırımın bir cinayət olaraq təşəkkül tapması  və və milli səviyyədə tətbiq olunması

b.     Soyqırım cinayətinin beynəlxalq müstəvidə tətbiq olunmağa başlanması

            2.1. Soyqırım cinayətinin Soyqırımın qarşınının alınması və cəzalandırılması dair Konvensiyanının qəbuluna qədərki zaman dövrü

            Qədim dövrdə soyqırım cinayəti müharibə və ya toplu olaraq birini məhv etmə kimi ortaya çıxmışdır.  Bu mövzuda ilk dəyərləndirmələri Yunan tayfaları arasındaki müharibələr baxımından məlumat verən Platon “Dövlət” adlı əsərində soyqırıma belə anlayış vermişdir

            “Barbarlarla, Yunanlar arasında olan müharibə davam etməli, ancaq Yunan tayfaları arasındaki müharibələr baxımından soyqırım hərəkətinin cəzalandırılmalıdır”[8]

            Burada diqqət çəkən soyqırımın ancaq yunan tayfalar arasında gedən müharibələr baxımından cəzalandırılmasının ön plana çıxarılmasıdır. Bu baxımdan bunun təsirli hesab etmək doğru olmazdır. Bunun səbəbi isə, biz soyqırım cinayətini əgər beynəlxalq bir problem olaraq dəyərləndirsək, bunun elə də effektli mexanizim olmayacağını asanlıqla görə bilərik.

            Əslində qədim dövrlərdə soyqırım cinayətinin cəzalandırılmamasının arxasında bir sıra səbəblər dayanmaqda idi. Belə ki, tarxidə muüharibələrdən sonra qənimətin əldə edilməsi, məğlub olan ölkənin yağmalanması, bu ölkə xalqının kölə olaraq işlədiləməsi, satılması, qətl edilməsi, qadınların əsir alınması müharibənin nəticələri kimi qəbul edilən və adət halını almış hallar idi[9]. Qeyd etmək lazımdır ki, bu dövrlərdə müharibənin tənzimlənməsi ilə bağlı bır sıra deklarasyonlar 1351-ci ildə Fransda, 1385-ci ildə, 1468-ci ildə və 1471-ci ildə İngiltərədə müxtəlif deklarasyonlar çıxarılmışdır. Bundan başqa İsveçrədə mövcud olan kantonlarda arasında müxtəlif müqavilələr bağlanmışdır. Buna baxamyaraq heç bir halda bunun qarşısını almaq mümükün olmamışdır[10].

            Soyqırım cinayətinin əsasən tətbiq olunduğu dövrlər və bu hərəkətlərin cinayət sayılması XIX əsrdən sonraki dövrə təsadüf edir. Yuxarıda da bildirmişdik ki, beynəlxalq müstəvidə cinayət kimi dəyərləndirilməsi Lemkin tərəfindən irəli sürülmüşdür. Bunun yanında demək lazımdır ki, 1944-cü ildən 1948-ci ilə kimi soyqırım termini cox geniş istifadə edilməmişdir. Belə ki, tarixdən də bildiyimiz kimi II Dünya Müharibəsindən sonra milyonlarla insanların qətlinə səbəb olan insanların və rəhbərlərin cəzalandırılması üçün qurulan Nürnberg və Tokyo kimi məhkəmələr qurulsa da onlarin nizamnamələrində, habelə araşdırma aparan zaman hazırlanan iddia ərizələrində və qəbul edilən məhkəmə qərarlarında soyqırım ifadəsi istifadə edilməmişdir[11].  Nürnberg Statusunda soyqırım cinayəti müstəqil olaraq olmasa da, insanlığa qarşı cinayətlərin içində göstərilirdi. Qeyd etmək lazımdır ki, bu məhkəmə II Dünya Müharibəsinin qalibləri olan ABŞ, SSRİ, Fransa və İngiltərə kimi dövlətlər tərəfindən qurulumuşdur və 8 Avqust 1945-ci il tarixində London konfransında Məhkəməninin Nizamnaməsi qurulmuşdur. Hər dövlət məhkəməyə bir hakim və bir nümayəndə göndərmişdir. Məhkəmənin Nürnberq məhkəməsi adlanmasının səbəbi də onun Almanyanın Nürnberq şəhərində qurulmuş olmasıdır. 

            2.2. Soqyırım cinayətinin qarşısının alınması və cəzalandırılması Konvensıyası və sonrakı zaman dövrü

            Xüsusilə II. Dünya Müharibəsi sonrasında, mətbuatın inkişafı ilə baş verən hadisələrdən beynəlxalq toplumun xəbərdar olması və bunun bərabərində əhalinin müdaxilə israrı, dövlətləri bu cinayəti tanımaları və konvensiyalarla yazılı hala gətirməsi üçün başlanğıc oldu[12].

             Soyqırım Cinayəti ilk dəfə rəsmi olaraq 1946-cı ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının sənədlərində öz təsbitini tapmışdır. Bu zaman 96/1 sayılı qərar aşağıdaki kimi idi:

            Soyqırım (genocide) bütün bir insan topluluğunun mövcud olma hüququnun inkarıdır, eynən cinayətin, insanların yaşamaq hüququnun inkarı olduğu kimi... var olma hüququnun belə inkarı, insanlığın vicdanını zədələməktə, insanlıq dəyərlərinin, bu insan topluluqlarının təmsil etdikləri tarixi və digər dəyərlərin məhv olmasına yol açmaqdadır və bu baxımdan soyqırım təbii hüquqa, BMT’nin ruhuna və məqsədlərinə ziddir. [13]

           Birləşmiş Milətlər Təşkilatının Nizmanaməsində genocide beynəlxalq bir cinayət olaraq göstərilmiş və bugünə qədər bir sıra beynəlxalq müqavilə və konvensiyalarda, habelə dövlətlərin daxili hüquq sistemlərində cinayət olaraq təsbit edilmişdir[14]. Bundan əlavə BMT Baş Məclisinin 21 Dekabr 1947 ci il tarixli 180-1  sayılı qərarı ilə “soyqırımın, şəxs və dövlətlərin həm daxili həm də beynəlxalq məsuliyyətini müəyyən edən bir cinayət” olduğunu müəyyən etmişdir[15].

            Hər nə qədər BMT Baş Məclisinin qərarları imperativ xarakter daşımasada, bu istiqamətdə addımlar hər zaman atılmışdır. Bunlardan biri də layhiə bir mətin hazırlamaq üçün qurulan BMT Iqtisadi və İctimai Şuradır. Məhz bu Şuranın iştirakı ilə Soyqırım Cinyətinin qarşısının alınması və Cəzalandırılması Konvensiyası hazırlanmışdır[16]. Soqyırım cinayəti baxımından ən mühüm tənzimləmələrdən biri olan bu Konvensiya 206 sayılı Birləşmiş Millətlər Təşkilatının qərarı ilə qəbul olunmasıdır[17]. Bununla da beynəlxalq hüquqda insan qruplarının milli, etnik, dini, irqi və dini fərqlərinə görə kütləvi məhv edilməsinə yönələn cinayətlər soyqırım cinayətləri adlandırıldı. Konvensiyaya qoşulan dövlətlərin üzərinə soyqırım cinayətinin törədilməsinin qarşısının alınması və bu cinayətləri törədənlərin cəzalandırılması vəzifəsi qoyulmuş oldu[18]. Bu konvensiyanın gətirmiş olduğu bir sıra yeniliklər vardır. Bunlardan biri də Konvensiyanın 1-ci maddəsində nəzərəd tutulan yenilik idi. Belə ki, “soyqırım cinayəti istər sülh zamanı, istərsə də müharibə zamanı baş versin mütləq şəkildə cəzalandırmalıdır. Digər bir yenilik isə, soyqırım cinayətinə dair işlərə baxmaq üçün daimi əsasda fəaliyyət göstərəcək bir məhkəmənin qurulmasının hədəflənməsi idi[19].

            Konvensiyanın 2-ci maddəsində soyqırım cinayəti aşağıdaki şəkildə təsbit olunmuşdur,

            Soyqırım hər hansı milli, etnik, irqi və ya dini qrupun qismən və ya bütövlükdə məhv edilməsi məqsədi ilə törədilən aşağıdaki hərəkətlərdən biridir

a.     Bu cür qrup üzvlərinin öldürülməsi

b.     Bu cür qrup üzvlərinə ağır bədən xəsartlərinin yaxud əqli qabiliyyətinə ciddi xəsarətin yetirilməsi

c.      Qəsdən hər hansı bir qrupun tam və ya qismən fiziki məhvini nəzərdə tutan həyat şəraitini yaradılması

d.     Bu cür qrup daxilində doğumun qarşısının alınması üçün tədbirlərin həyata keçirilməsi

e.      Bir insan qrupuna mənsub olan uşaqların zorla başqa qrupa verilməsi

            Konvensiyanın 3.maddəsində nzərədə tutulan əməllərini də cəzalandırılması nəzərədə tutulmuşdur

a.     Soyqırım

b.     Soyqırım törətməyə yönəlmiş gizli sövdələşmə

c.      Soyqırım törətməyə birbaşa və açıq təhrik

d.     Soyqırım törətməyə yönəlmiş qəsd

e.      Soyqırımda iştirak

            Soyqırım Konvensiyanın 2-ci maddəsində, bununla bərabər Roma Statusunun 6-cı maddəsində, Keçmiş Yugoslaviya Beynəlxalq Məhkəməsi Statusunun 4-cü maddəsində və Ruanda Beynəlxalq Məhkəməsi Statusunun 2-ci maddəsində öz əksini tapmışdır. Bu sənədlərdə soyqırım anlayışı eyni şəkildə əks olunmuşdur, tək fərq sadəcə birinin Konvensiya mahiyyətində olması, digərinin isə Statutu mahiyyətində olmasıdır.

             3. Soyqırım Cinayətlərinin araşdırılması üçün qurulan məhkəmələr

            3.1. Keçmiş Yugoslaviya Məhkəməsi   

            Məhkəmə BMT Güvənlik Konseyinin 25 May 1993-cü ildə vermiş olduğu 827 sayılı qərarı ilə, BMT Nizamnaməsinin 7-ci bölümünə dayanaraq La Hayede qurulmuşdur[20]. Məhkəmənin baxa bilmə imkanına sahib olduğu işlər aşağıdakılar idi

a.     Beynəlxalq hüququ ağır şəkildə pozanlar

b.     1949-cu il tarixli Cenevrə Konvensiyasının müddəalarının ağır şəkildə pozulması

c.      Müharibə qanunlarının və adətlərinin kobud şəkildə pozanlar

d.     Soyqırım və insanlığa qarşı cinayətlər[21]

Məhkəmə zaman və məkan baxımından Nizamnaməsinin 8.maddəsinə görə 1 Yanvar 1991-ci il tarixindən etibarən başlayan və əvvəlki Yugoslaviya Sosyalist Federal Respublikasının torpaqlarını, hava sahəsini və quru sularında işlənən cinayətlər baxımından səlahiyyətlidir[22].

            Məhkəmənin baxmış olduğu işlərədən biri Karadziç və Mladiç işidir. Bu işdə Məhkəmə, etnik təmizləmə üçün istifadə olunan vasitələrin tətbiqinin dəfələrlə təkararlanmasının soyqırm qəsdini ortaya qoyduğunu müəyyən etmişdir[23].

            3.2. Ruanda Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi

            Tarixdə baş vermiş soyqırım cinayətlərin araşdırılması baxımından qurulan məhkəmələrədən biri i Ruanda Beynəlxalq Məhkəmsidir[24]. Ruanda Beynəlxalq Məhkəməsi 1994-cü ildə Ruandada Hutu və Tutsi qəbilələri arasında baş verən daxili müharibənin və bu müharibə nəticəsində ölən 1 milyona yaxın insanların cinayətlərinin tədqiq edilməsi üçün qurulmuşdur. Bu Məhkəmə tərəfindən ilk dəfə olaraq Soyqırım Konvensiyasının müddəaları tətbiq olunmuşdur.

            Ruanda Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin səlahiyyət imkanları ancaq 1 Yanvar 1994-cı il 31 Dekabr 1994-cı il tarixləri arasında Ruandanın sərhədləri daxilində və ya qonuşu ölkələrdə baş verən soyqırım, insanlığa qarşi cinayətləri baxımından mövcuttur. Bu zaman ancaq bu cinayətləri işləyən Ruanda vətəndaşları cəzalandırılacaqdı. Ruanada sərhədlərinin xaricində olan cinayətlərə dair işlərə də məhkəmənin baxa bilməsinin səbəbi bu ərazilərədə belə cinayətlərin Ruanda vətəndaşları tərəfindən işlədilməsi və bunun da Ruandadaki daxili müharibə ilə əlaqədər olması idi[25].

            Məhkəmədə bir sıra işlərə baxılmışdır. Baxılan ən əsas işlərdən biri də Akayesu işidir[26]. Təqsirləndirilən Jean Paul Akayesu bir ərazinin vəzifəli dövlət şəxslərindən biri idi. Onun rəhbərliyi altında olan polis və digər orqanlar tərəfindən 7 Aprel - 30 İyun tarixlərində 2000-ə yaxın Tutsi öldürülmüşdür. Onun haqqında 15 ədəd Soyqırım cinayət, Insanliq əleyhinə cinayətlər baxımından istintaq başlanmışdır. Nəticədə isə soyqırım cinayəti baxımından ömür boyu həbs cəzası almışdır.

             3.3. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi

             Belə məhkəmələrdən ən sonu isə Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsidir. Soqyırım cinayətinin təsbiti və cəzalandırılması baxımından ən uğurlu addımlardan və bəlkə də ən əsalılarından biri də 17 İyun 1998-ci ildə bir çox ölkənin iştirakı ilə Beynəlxalq müstəvidə bir məhkəmənin qurulması olmuşdur ki, bu məhkəmə də Roma Nizamnaməsinin qəbul edilməsi ilə olmuşdur[27]. 31 Dekabr 2000-ci il tarixinə kimi imzalanmamışdır. Bundan sonra Konvensiyaya tərəfdar olan dövlətlər və bunların daxili hüquqlardakı ratifkasiyası tamamlanmasının ardından 1 İyun 2002-ci il tarixində məhkəmənin qurulması başa çatmışdır[28]. Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin nizamnaməsi olan Roma Statusunun 6-cı maddəsi 1948-ıi il tarixli Soyqırım Cinayətinin qarşısının alınması və cəzalandırılması Konvensiyasının 2-ci maddəsində əks etdirilən soyqırım cinayətini olduğu kimi əks etdirərək hansı məhkəmə tərəfindən bu işlərə baxıla biləcəyini Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinə vermişdir. Bu beynəlxalq örf və adət hüququnun əmredici normasının tərkib hissəsidir (jus cogens) qəbul edilmişdir. Bu səbəbə görə də dövlətlər isətər Soyqırım Konvensiyasını ratfikasiya etsin və ya yox bütüb dövlətlər üçün məcburidir[29].

            Qeyd etmişdik ki, Məhkəmə 1998-ci il tarixli Roma Nizamnaməsi əsasında qurulmuşdur. Bu Nizamnamədə soyqırım cinayəti 6-cı maddədə aşağıdaki kimi əks olunmuşdur.

            Bu Nizamnamənin məqsədləri baxımından, etnik, irqi, milli və ya dini bir qrupu qismən və ya tamamilə məhv etmək üçün aşağıdakı hərəkətlərdən hər hansı birinin edilməsi soyqırım cinayətini əmələ gətirir

a.     Grupa mənsub olanların öldürülməsi

b.     Grupun üzvlərinə ciddi surəttə bədənsəl və ya zehinsəl zərərin verilməsi

c.      Grupun tamamilə və ya qismən, fiziki olaraq mövcudluğunu ortadan qaldıracaq şəkildə yaşamaq üçün pis şəraitini qəsdən yaradılması

d.     Grup içərisində doğumların qarşısını almaq üçün tədbirlər görmək

e.      Bir grupa mənsub olan uşaqları başqa bir qrupa zorla köçürmək

            Qeyd etmək lazımdır ki, Nizamnamənin 5-ci maddəsində məhkəmənn hansı cinayətlərə baxa bilmək səlahiyyətlərinə malik olması sırasında soyqırım cinayətlərinə da baxa biləcəyə göstərilmişdir[30].

            Hər nə qədər soyqırım cinayətinin beynəlxalq müstəvidə qarşısının alınmasına cəhd edilsə də təəssüflə bildirmək istəyərdim ki, bu gündək belə bu cinayətlərin törədilməsi davam etməkdədir. Bunun ən tipik nümunəsi Azərbaycanın Xocalı şəhərində Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarına qarşı törədilən soyqırım cinayətidir. istərsə də Serbiyada musəlmanlara qarşı törədilən soyqırmı cinayətləridir.

Ədəbiyyat Siyahısı

1.     Arzu Alibaba, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin quruluşu, Ankara Universiteti Hüquq Fakülətəsi Jurnalı, Ankara

2.     Arzu Beşiri. Soyqırım və Soyırım ilə Bağlı olan Beynəlxalq Mexanizmalar, TBB Jurnalı, 2013

3.     Ayşə Şeymən Çakar, İnsanlığa qarşı cinayətlər, TBB Jurnalı 2012, s.183

4.     Batuhan Duran, Soyqırım Cinayətinin Beynəlxalq Hüquqda və Təzə Türk Cinayət Məcəlləsində Tənzimlənməsi Magistratuta Dissertasiya İşi, T.C., Marmara Üniversiteti Sosyal Bilimlər İnistutu Hüquq Fakültəsi , İstanbul, 2007

5.     Cengiz Başak, Beynəlxalq Cənayət Məhkəmələri və Beynəlxalq Cinayətlər, Ankara, Turxan Kitabevi, 2003, s. 71.

6.     Ezeli Azarkan, Beynəlxalq Hüquqda İnsanlığa qarşı cinayətlər, Diclə Universiteti Hüquq Fakültəsi Jurnalı, C.52, N.S..3, 2013

7.     Fəridə Həmzeyeva. İnsanlığa qarşı cənayətlər baxımından soyqırım cinayəti, Magistratura Dissertasiya İşi, Akdeniz Universiteti, 2013

8.     Günal Kurşun, 101 sualda Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi,  2011

9.     Kadri Keskin, Genosid Cinayəti və Genosid Müqaviləsi, Ədalət dərgisi: C. 2, N.S. 5, 1986

10.                       Hakan Karakehya,” Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi və Tətbiq ediləbilir Hüquq” Ankara Universiteti Hüquq Fakültəsi Jurnalı, C.57, S.2, 2008

11.                       Nimət Güllər, Həmidə Zəfər, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi Əl Kitabı, GSI, Bonn 2006

12.                       Olgun Değirmenci, “Beynəlxalq Cinayət Məhkəmələrinin Qərarları İşığında Müqayisəli Hüquqda və Türk Hüququnda Soyqırım Cinayəti, Türkiyə Barolar Birliği Jurnalı, May-Iyun, 2007

13.                       Orçun Ulusoy, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi, İzmir, Insan Hüquqları Dərnəyi, 2008

14.                       Ozan Değer, Soyqırım Cinayəti və Dövlətin Məsuliyyəti, Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin Bosniya Hersoqovina və Serbiya Çernoqoriya qərarı,  Beynəlxalq Münasibətlər, C.6, N.S.22, 2009

15.                       Sinan Kocaoğlu Beynəlxalq Cinayət Hüququ və  5237 Sayılı Türk Cinayət Məcəlləsi Prespektivindən Universallıq Prinisipi, Ankara Barosu Jurnali, S. 2010-1

16.                       Soyqırım Cinayəti (Beynəlxalq Aktlar, Notmativ Sənədlər, Müraciətlər və Şərhlər Toplusu),  Baki, 2010

Məhkəmə qərarları

1.     Prosecutor of İCTR v. Akayesu, İCTR Trial Chamber I , Judgement of 02 September 1998, Case No, İCTR 96-4-T

---

[1]  Cengiz Başak, Beynəlxalq Cənayət Məhkəmələri və Beynəlxalq Cinayətlər, Ankara, Turxan Kitabevi , 2003, s. 71.

[2] Sinan Kocaoğlu Beynəlxalq Cinayət Hüququ və  5237 Sayılı Türk Cinayət Məcəlləsi Prespektivindən Universallıq Prinisipi, Ankara Barosu Jurnali, S,2010-1,

[3] Qeyd etmək lazımdır ki, Lemkin tərəfindən bu fikir “İşğal altındaki Avropada Mihver İdarəetməsi adlı kiabında irəli sürülüb. Kitab 1944cu ildə nəşr olunmuşdur. Əlavə məlumat üçün baxa bilərsiniz

[4] Batuhan Duran, Soyqırım Cinayətinin Beynəlxalq Hüquqda və Təzə Türk Cinayət Məcəlləsində Tənzimlənməsi Magistratuta Dissertasiya İşi, T.C., Marmara Üniversiteti Sosyal Bilimlər İnistutu Hüquq Fakültəsi , İstanbul, 2007, s. 3, Məlumat üçün bax bilərsiniz,  bkz. www.yok.gov.tr

[5] Halil Murat Berberer “Soyqırm Cinayəti’. Magistratura Dissertasiya İşi, Çağ Universiteti, Adana 2007, s.3, məlumat üçün baxa bilərsiniz: www.yük.gov.tr

[6] Arzu Beşiri. Soyqırım və Soyırım ilə Bağlı olan Beynəlxalq Mexanizmalar, TBB Jurnalı, 2013 s. 180

[7] Günal Kurşun, 101 sualda Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi,  2011 s. 22,

[8] Platon, Dövlət, T.e: Sabahattin Əyyuboğlu, Rəmzi Nəşriyyatı, 2010, s. 8

[9] Fəridə Həmzeyeva. İnsanlığa qarşı cənayətlər baxımından soyqırım cinayəti, Magistratura Dissertasiya İşi, Akdeniz Universiteti, s.30

[10] Kadri Keskin, Genosid Cinayəti və Genosid Müqaviləsi, Ədalət dərgisi: C. 2, N.S. 5, s. 121

[11] Olgun Değirmenci, “Beynəlxalq Cinayət Məhkəmələrinin Qərarları İşığında Müqayisəli Hüquqda və Türk Hüququnda Soyqırım Cinayəti, Türkiyə Barolar Birliği Jurnalı, May-Iyun, 2007, S.70, s.

[12] Orçun Ulusoy, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi, İzmir, 2008, İnsan Hüquqları Dərnəyi, s. 23

[13]Ozan Değer, Soyqırım Cinayəti və Dövlətin Məsuliyyəti, Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin Bosniya Hersoqovina və Serbiya Çernoqoriya qərarı,  Beynəlxalq Münasibətlər, C.6, N.S.22, 2009. s. 68

[14] Nimət Güllər, Həmidə Zəfər, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi Əl Kitabı, GSI, Bonn 2006, s.76

[15] Ezeli Azarkan, Beynəlxalq Hüquqda İnsanlığa qarşı cinayətlər, Diclə Universiteti Hüquq Fakültəsi Jurnalı, C.52, N.S..3, 2013,  s. 280

[16] Değer, a.k.ə, s. 68

[17] Başak, a.k.ə,  s.72 .Qeyd etmək lazımdırki, Konvensiya 12 Yanvar 1951ci ildə qüvvəyə minmişdir

[18] Soyqırım Cinayəti (Beynəlxalq Aktlar, Notmativ Sənədlər, Müraciətlər və Şərhlər Toplusu),  Baki, 2010, s. 3

[19] Ulusoy, a.k.ə, s. 23

[20] Arzu Alibaba, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin quruluşu, Ankara Universiteti Hüquq Fakülətəsi K=Jurnalı, Ankara, 2000-ci il, C.49, S.1. s. 41

[21] Beşiri, a.k.ə, s. 191

[22] Beşiri, a.k.ə, s. 192

[23]  Duran, a.k.ə, s. 23

[24] Ruanda Beynəlxalq Hərbi Məhkəməsi BMT Şərtinin 7-ci bölümüə əsaslanaraq 8 Noyabr 1994-cü ildə  955 sayılı qərarla qəbul edilən bir hərbi məhkəmədir.

[25] Başak, a.k.ə, s.46

[26] Prosecutor of İCTR v. Akayesu, İCTR Trial Chamber I , Judgement of 02 September 1998, Case No, İCTR 96-4-T

[27] Ayşə Şeymən Çakar, İnsanlığa qarşı cinayətlər, TBB Jurnalı 2012, s.183

[28] Hakan Karakehya,” Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi və Tətbiq ediləbilir Hüquq” Ankara Universiteti Hüquq Fakültəsi Jurnalı, C.57, S.2, 2008-cı il, .s. 135

[29] Kurşun,a.k.ə, s.15

[30] Roma Nizamnaməsi, m.5.1. Məhkəmə ancaq bütün bəşəriyyət üçün əhəmiyyətli olan cinayətlərə baxmaq səlahiyyətinə malikdir. Bu Nizmanaməyə dayanaraq aşağıdaki cinayətlərə baxa bilər

 (a) Soyqırım cinayəti

(b) İnsanlığa qarşı cinayətlər

(c) Mühaibə cinayətləri

(d) Saldırı cinayəti